دەربارەی بەشی زانستەکانی زەوی

مێژوو

بەشی زانستەکانی زەوی لە زانکۆی کوردستان لە ساڵی ٢٠٠٩ بە کردنەوەی پرۆگرامی بەکالۆریۆس لە زەویناسی دامەزرا و هەر لەو ساڵەوە دەستی بە وەرگرتنی خوێندکار لەم ئاستەدا کرد. لە ساڵی ٢٠١٤دا، ئەم بەشە بە وەرگرتنی یەکەمین خولی خوێندکارانی ماستەر لە پسپۆڕی جیۆکیمیا، چالاکییەکانی خۆی بۆ بواری خوێندنی باڵا فراوانتر کرد.

ڕوانگە

  1. تەیارکردنی تاقیگەکان و دابینکردنی پێداویستییە توێژینەوەییەکان بۆ وەرگرتنی خوێندکارانی خوێندنی باڵا.
  2.  پەرەپێدانی پسپۆڕییە نوێیەکانی زەویناسی لە ئاستەکانی ماستەر و دکتۆرادا، بەگوێرەی پسپۆڕی و ژێرخانی بەردەستی بەشەکە.
  3.  تەیارکردنی تاقیگەکانی زەویناسی بە مەبەستی بەشداریی کاریگەر لە پڕۆژە بیناسازییەکاندا و پێشکەشکردنی ڕاوێژکاری و خزمەتگوزاریی تەکنیکیی جیۆتەکنیک، هەم لە بواری کرداری و هەم لە بواری تاقیگەییدا.
  4.  ئەنجامدانی توێژینەوەی کرداری و بنەڕەتی لە بواری زانستەکانی زەویدا بە تەرکیزکردن لەسەر پێداویستییەکانی ناوچەکە، بەتایبەتی لە چوارچێوەی تێزەکانی ماستەردا.

پەیامی سەرۆکی بەش

کوردستان؛ مۆزەخانەیەکی سروشتی لە سەرسوڕهێنەرەکانی زەویناسی و پردێک لە نێوان زەوی، گەشەپێدان و ژینگەدا

بە شانازی و خۆشحاڵییەکی زۆرەوە، وەک سەرۆکی بەشی زانستەکانی زەوی لە زانکۆی کوردستان، ئەم دەرفەتەم بۆ ڕەخساوە کە ئاشناتان بکەم بە گەنجینە بێهاوتاکانی زەویناسیی کوردستان و توانستە زانستی و توێژینەوەییەکانی بەشی زانستەکانی زەوی. خاکی دێرینی کوردستان، بە هەمەجۆریی سەرسوڕهێنەر، پێگەی جوگرافیی ناوازە، سامانی کانزایی دەوڵەمەند و دیاردە تێکتۆنیکییە سەرنجڕاکێشەکانی، بە یەکێک لە سەرنجڕاکێشترین و دەوڵەمەندترین ناوچەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بۆ توێژەران و خوێندکارانی زانستەکانی زەوی دادەنرێت. بەشی زانستەکانی زەوی لە زانکۆی کوردستان، بە سوودوەرگرتن لەم تایبەتمەندییە ستراتیژی و پۆتانسییە بێهاوتایە، ئەرکی خۆی لە پێگەیاندنی نەوەیەکی نوێی زەویناسی پابەند و داهێنەردا چڕ کردووەتەوە و هەوڵ دەدات خۆی وەک ناوەندێکی زانستیی پێشەنگ بۆ توێژینەوەی زەویناسی لە ڕۆژئاوای وڵاتدا بچەسپێنێت.

بۆچی خوێندن لە بەشی زانستەکانی زەوی لە زانکۆی کوردستان؟

   1 . پێگەی جوگرافیی ناوازە و سامانی کانزایی دەوڵەمەند
  • پشتوێنی زێڕی ئێپی‌تێرماڵی قوروە - تکاو:
    ئەم پشتوێنە زێڕینە، کە بە یەکێک لە گرنگترین ناوچە کانزاییەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دادەنرێت، بە هەبوونی کانسامی ئێپی‌تێرماڵی پلەبەرز (لە هەندێک شوێندا تا ١٥ گرام لە هەر تەنێکدا) و سیستەمی هایدرۆتێرماڵی قووڵ، دەرفەتی توێژینەوە و گەڕانی بێوێنە دەخاتە بەردەم خوێندکاران و توێژەران.
  • پشتوێنی زێڕی ئۆرۆجێنیکی سەقز – سەردەشت - پیرانشار:
    ئەم پشتوێنە بە یەکێک لە گرنگترین پشتوێنەکانی زێڕی ئۆرۆجێنیک لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا دادەنرێت. بە لەبەرچاوگرتنی بوونی نیشانەی هەمەجۆری کانزاسازیی زێڕ و پێکهاتەی جیۆلۆجیی گونجاو بۆ دروستبوونی کانسامی سۆلفایدی گەورەی ڤۆلکانۆجێنیک (VMS)، ئەم ناوچەیە پێویستی بە لێکۆڵینەوەی گەڕانی سیستماتیک هەیە، کە بەشەکەمان بە شێوەیەکی جیددی کاری لەسەر دەکات.
  • پشتوێنی ئاسنی سکارنی قوروە – بیجاڕ - سەقز:
    ئەم کانسامە سکارنیانە، بە هەبوونی یەدەگێکی بەرچاو (خەمڵاندنی سەرەتایی زیاتر لە ٥٠ ملیۆن تەن) و پلەی ئاسنی نێوان ٤٥٪ بۆ ٦٠٪، کە لەگەڵ توخمە بەنرخەکانی وەک کۆباڵت و مۆلیبدینیۆمدا هاوڕێن، یەکێکی تر لە بوارە توێژینەوەییە گرنگەکانی بەشی زانستەکانی زەوی لە زانکۆی کوردستان پێکدەهێنن.
  • دەرکەوتەی کانسامەکانی بۆکسیت – لاتێریت:
    بوونی کۆمەڵێک دەرکەوتەی بچووکی بۆکسیت لە کوردستان، زەمینەیەکی لەباری بۆ توێژەران و خوێندکارانی زانکۆی کوردستان ڕەخساندووە تا لێکۆڵینەوە لەسەر گۆڕانکارییە کەشوهەواییە دێرینەکان بکەن و بەدوای گەڕان بۆ کانزا ستراتیژییەکانی وەک لیتیۆم، گالیۆم، سکاندیۆم و توخمە دەگمەنەکانی زەوی (REEs)ـدا بگەڕێن.
    ۲. ئاڵنگارییەکانی ژینگە و زەویناسیی پزیشکی
  • لێکۆڵینەوە لەسەر پیسبوونی ژینگە بە کانزا قورسەکان (ئارسنیک، جیوە، قورقوشم) لە ناوچە کانزاییەکان و هەڵسەنگاندنی کاریگەرییەکانیان لەسەر ئیکۆسیستەمە ناوچەییەکان.
  •  وێژینەوە لە بواری زەویناسیی پزیشکی (Medical Geology) و شیکردنەوەی پەیوەندیی نێوان جیۆکیمیای ژینگەیی و تەندروستیی کۆمەڵگە مرۆییەکان.
  • لێکۆڵینەوە لەسەر سەرچاوە ئاوییە پیسبووەکان و پێشکەشکردنی چارەسەر بۆ کەمکردنەوەی کاریگەرییە ژەهراوییەکانی کانزا قورسەکان لەسەر کشتوکاڵ و تەندروستیی گشتی.
    ۳. جیۆتۆریزم و گەشەپێدانی بەردەوام

  • ئەشکەوتە سەرسوڕهێنەرەکان

  • ئەشکەوتی کەرەفتوو: نموونەیەکی دەگمەنی ئەشکەوتی دەستکردی دێرین بە بیناسازیی چوار نهۆمی و درێژیی نزیکەی ١٢ کیلۆمەتر.
  • ئەشکەوتی سەهۆڵان: خاوەنی دەریاچەی ناوەکی و ستوونی ستالاکتیت و ستالاگمایتی سەرنجڕاکێشە، کە وەک شوێنێکی سروشتیی ناوازە هەژمار دەکرێت.
  • ئەشکەوتی قوڕەقەڵا: قووڵترین ئەشکەوتی ئاوی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە سیستەمێکی هایدرۆجیۆلۆژیی ئاڵۆز و دیمەنی ژێرزەمینیی سەرسوڕهێنەر.

  • دەریاچە و کانییە سروشتییەکان

  • دەریاچەی زرێبار (مەریوان): تەنها دەریاچەی سروشتیی ئاوی شیرین لە کوردستان بە ئیکۆسیستەمێکی دەوڵەمەند و لانەی باڵندە کۆچەرییەکان، کە شوێنێکی نموونەییە بۆ گەشتیاریی سروشتی و ئیکۆتۆریزم.
  • کانیی قوروە: کانییەکی هەڵقوڵاو بە ئاوی سازگار و سەوزایی دەوروبەری، کە وەک یەکێک لە جوانترین کانییەکانی ڕۆژئاوای ئێران ناسراوە.
  • تەختی سلێمان (تکاو): کۆمەڵگەیەکی مێژوویی-سروشتی بە دەریاچەیەکی نهێنیئامێز و نیشتەنیی تراڤێرتینی ناوازە، کە لە لیستی میراتی جیهانیی یۆنسکۆدا تۆمار کراوە.
  • پەرەپێدانی جیۆپارکەکان: بوونی پۆتانسییەل بۆ دامەزراندنی جیۆپارکی نیشتمانی و نێودەوڵەتی بە ئامانجی گرێدانی زەویناسی، مێژوو و پیشەسازیی گەشتیاریی بەردەوام.
     4. تایبەتمەندییە زەویناسییە ناوازەکان
  • زۆنی سنە-سیرجان:
    ئەم زۆنە پێکهاتەییە، کە بە یەکێک لە ئاڵۆزترین زۆنە جیۆلۆجییەکانی پشتوێنی شاخاوی ئەلپ-هیمالایا دادەنرێت، بە بوونی بەڵگەی ڕوونی ژێرچوون و پێکدادانی کیشوەری، بەربڵاوی بەردە دگرگۆڕاوەکان و بوونی گوسلی قووڵ، بابەتی چەندین تێزی ماستەر و توێژینەوەی پۆست-دکتۆرا بووە لە بەشەکەماندا.
  • ماگماتیزم و دگرگۆڕان:
    ناوەخزە گرانیتۆیدییەکان، دیاردەکانی مێتاسۆماتیزم و سیستەمە هایدرۆتێرماڵە بەربڵاوەکانی ئەم ناوچەیە، دەرفەتی توێژینەوەی بەنرخ بۆ توێژەرە گەنجەکان دەڕەخسێنن.
    5. سەرچاوەکانی ئاو و بەڕێوەبردنی قەیران
  • لێکۆڵینەوە لەسەر ئاوە ژێرزەمینییەکان و ڕووبارە بەخوڕەکان، شیکردنەوەی هاوسەنگیی ئیکۆسیستەمە شاخاوییەکان لە چوارچێوەی گەشەپێدانی بەردەوامدا، و تاوتوێکردنی ئەو ئاڵنگارییانەی کە لە گۆڕانکارییەکانی کەشوهەوا و چالاکییەکانی مرۆڤەوە سەرچاوە دەگرن.
     6. ئیمکانات و پێداویستییەکان
  • تاقیگەی ناوەندی بە ئامێری SEM-EDS و XRD
  • تاقیگە توێژینەوەییەکانی هایدرۆجیۆکیمیا، زەویناسیی ئەندازیاری، کانزاناسی و جیاکردنەوەی کانزا قورسەکان
  • زانکۆی کوردستان خولی مەیدانیی پێشکەوتوو لە بوارەکانی گەڕانی کانزایی، ئامادەکردنی نەخشەی جیۆلۆجی، لێکۆڵینەوە لە پیسبوونی ژینگەیی، دیاردە تێکتۆنیکییەکان و چینەناسی بەڕێوە دەبات. هەروەها، وۆرکشۆپی ئاشنابوون بە نەرمەکاڵا پسپۆڕییەکانی وەک GIS، Datamine و RockWorks پێشکەش دەکرێت بە مەبەستی بەرزکردنەوەی لێهاتوویی پیشەیی دەرچووان.

ئامانجەکان

 1. پەیامی سەرەکی
پێگەیاندنی پسپۆڕی شارەزا و بەرهەمهێنانی زانستی کرداری لە بوارەکانی زەویناسی، گەڕانی کانزایی، بەڕێوەبردنی مەترسییە سروشتییەکان و بەڕێوەبردنی سەرچاوەکانی ئاو، بە تەرکیزکردن لەسەر پۆتانسییە تایبەتەکانی کوردستان. ئامانجی ئێمە بوونە بە ناوەندێکی زانستیی پێشەنگ لە توێژینەوەی زەویناسیی کرداری لەسەر ئاستی ناوچەکە و بەشداریی کاریگەرە لە چارەسەرکردنی کێشە ژینگەیی و کانزاییەکان.

۲. ئامانجە گشتییەکان
أ. توێژینەوەی ستراتیژی

  • لێکۆڵینەوەی سیستماتیکی پشتوێنە کانزاییەکانی زێڕ (قوروە-تکاو، سەقز-سەردەشت) و سکارنەکانی ئاسن (قوروە-بیجاڕ-سەقز).
  • دۆزینەوەی پۆتانسییەلی یەدەگە ستراتیژییەکانی کانزا گرنگەکان (توخمە دەگمەنەکانی زەوی، لیتیۆم، گالیۆم، سکاندیۆم).
  • لێکۆڵینەوە لەسەر جیۆتۆریزم و گەشەپێدانی بەردەوام (ئەشکەوتەکان، دەریاچەکان، جیۆپارکەکان) وەک بنەمایەک بۆ ڕەخساندنی هەلی کار و پاراستنی میراتی جیۆلۆجی.
  • توێژینەوە لە بواری زەویناسیی پزیشکی و کەمکردنەوەی پیسبوونی ژینگە بە کانزا قورسەکان لە ناوچە کانزاییەکانی کوردستان.
  • پەرەپێدانی توێژینەوەی نێوان-زانستی لە بوارەکانی نەوت، ئاو و کانزاکان بە هاوکاری لەگەڵ کەرتی پیشەسازی.

ب. فێرکاریی پسپۆڕانە

  • بەڕێوەبردنی خولی مەیدانی لە ناوچە جیۆلۆجییە دیارەکان (وەک کانسامەکانی زێڕی ساریگونی و ئاسنی شارەک، بەنداوی چراغ وەیس، دەریاچەی زرێبار، ئەشکەوتی کەرەفتوو، کانی گراوان و...) بە مەبەستی بەرزکردنەوەی لێهاتوویی خوێندکاران.
  • پێگەیاندنی دەرچووانی شارەزا لە نەرمەکاڵا پسپۆڕییەکان (GIS, Datamine, RockWorks) و تەکنیکە پێشکەوتووەکانی تاقیگە (SEM-EDS, XRD, Fluid Inclusion).

ج. خزمەتگوزارییە کۆمەڵایەتییەکان

  • هاوکاری لەگەڵ کەرتی پیشەسازی لە بوارەکانی گەڕان و دۆزینەوە و دەرهێنانی کانزاکان.
  • هاوکاری لەگەڵ دامەزراوە پەیوەندیدارەکان لە بەڕێوەبردنی سەرچاوەکانی ئاو و قەیرانە ژینگەییەکان کە بەهۆی گۆڕانکارییەکانی کەشوهەوا و پیسبوونی کانزاییەوە دروست دەبن.
  • پەرەپێدانی بنکەی داتای گشتی بۆ ئاگادارکردنەوەی خەڵک لەبارەی مەترسییە جیۆلۆجییەکان (بوومەلەرزە، داڕمانی زەوی) لە ناوچەکەدا.


۳. تایبەتمەندییە کێبڕکێییەکان

  • دەستڕاگەیشتنی ڕاستەوخۆ بە ناوچەی توێژینەوەی نێودەوڵەتی:

    • پشتوێنی زێڕی قوروە-تکاو-سەقز (بە پلەی کانزای تا ١٥ گرام لە هەر تەنێکدا).

    • ئەشکەوتە کارستییەکان (قوڕەقەڵا، سەهۆڵان) وەک تاقیگەی سروشتی.

  • ئیمکاناتی پێشکەوتوو:

    • تاقیگەی پسپۆڕی هایدرۆجیۆکیمیا و جیاکردنەوەی کانزا قورسەکان.

    • ئامێری SEM-EDS و XRD بۆ شیکاریی وردی کانسامە کانزاییەکان.

  • هاوکاری لەگەڵ دامەزراوە نیشتمانی و نێودەوڵەتییەکان:

    • پڕۆژەی هاوبەش لەگەڵ ڕێکخراوی زەویناسی و کۆمپانیا کانزاییەکان.


۴. ڕوانگەی درێژخایەن

  • گۆڕینی پارێزگای کوردستان بۆ ناوەندێکی توێژینەوەی پێشەنگ بۆ کانسامەکانی ئۆرۆجێنیک، ئێپی‌تێرماڵ و سکارن لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا.
  • دامەزراندنی جیۆپارکێکی جیهانیی یۆنسکۆ بە تەوەری ئەشکەوت و دەریاچە ناوازەکانی ناوچەکە.
  • پەرەپێدانی ناوەندێکی پسپۆڕی زەویناسیی پزیشکی بۆ چاودێریکردنی تەندروستیی کۆمەڵگە ناوچەییەکان.

پسپۆڕییەکان: ماستەر لە جیۆکیمیا
پێگەی بەش لە کۆلێژدا:
بوارە زانستی و توێژینەوەییەکانی بەش:

  • زەویناسیی ئابووری بە تەرکیزکردن لەسەر گەڕان و سەرچاوەی توخمە دەگمەنەکانی زەوی، لیتیۆم، گالیۆم و سکاندیۆم لە کانسامەکانی بۆکسیتدا.
  • جیۆکیمیا بە جەختکردنەوە لەسەر جیۆکیمیای ئایزۆتۆپی، ماگماتیزم و مۆدێلکردنی تێکتۆنیکی زۆنی سنە-سیرجان.
  • هایدرۆجیۆلۆژی و کوالێتیی سەرچاوەکانی ئاو
  • بایۆستراتیگرافی و هەڵسەنگاندنی بەردی سەرچاوەی نەوت
  • زەویناسیی پزیشکی بە تەرکیزکردن لەسەر پیسبوونی ژینگە بە کانزا قورسەکان (ئارسنیک، جیوە، قورقوشم) لە ناوچە کانزاییەکان و کاریگەرییەکانیان لەسەر ئیکۆسیستەمە ناوچەییەکان.
  • زەویناسیی ئەندازیاری بە جەختکردنەوە لەسەر جیۆتەکنیک و مەترسییە جیۆلۆجییەکان (Geohazards).
​​​​​​​
تعداد دانشجویان مقطع کارشناسی
تعداد دانشجویان مقطع کارشناسی ارشد
تعداد دانشجویان مرد
تعداد دانشجویان زن
 تعداد اعضای هیات علمی
تعداد آزمایشگاه
Text Text Text Text Text Text